Demir eksikliği nedir?
Demir eksikliği nedir?
Demir eksikliği, vücutta ihtiyaç duyulan demirin çeşitli nedenlerle karşılanamaması durumuna denir. Demirin vücutta çok önemli görevleri vardır. Alyuvar adı verilen kan hücrelerine kırmızı rengini veren hemoglobin demir içerir ve alyuvarlar oksijeni akciğerden alıp diğer dokulara ulaştırılmasında önemli görevlere sahiptir.
Kandaki demir oranı düşük olduğu zaman alyuvar üretimi azalır ve sonuç olarak hücre, doku ve organlara taşınan oksijen miktarında azalma meydana gelir. Demir eksikliği sonucunda demir eksikliği anemisi denilen kansızlık hastalığı ortaya çıkar. Demir, hücreler ve enzimlerdeki enerji santrallerinin bir parçası olarak da görev yapar ve vücut için büyük önem taşır.
Demir, vücut tarafından üretilemeyen ve bu yüzden diyetle yeterli ve düzenli miktarda alınması gereken bir mineraldir. Demir eksikliği genellikle vücutta artmış demir ihtiyacı, eksik demir alımı ya da vücuttan demir kaybı nedeniyle ortaya çıkar. Demir eksikliğinin en önemli nedeni demir içeren besinlerin yeterli düzeyde tüketilmemesidir. Gebelik, adet dönemi gibi durumlarda ise vücudun demir ihtiyacında artış görülür.
Vücutta demir ihtiyacının artması nedeniyle ortaya çıkan demir eksikliği nedenleri;
- Gebelik
- Emzirme dönemi
- Sık aralıklarla doğum yapmak
- Büyüme çağında olmak
- Ergenlik dönemi şekilde sıralanabilir.
Yetersiz demir alımı sonucu demir eksikliği nedenleri ise;
- Yetersiz ve dengesiz beslenme
- Demir yönünden zengin olan et, karaciğer ve diğer sakatatların tüketilmediği vejeteryan beslenme şeklidir (Bitkisel gıdalarda yeterli miktarda demir bulunmasına rağmen, bulunan form vücutta zayıf şekilde değerlendirilebilir. Hayvansal kas yapısındaki miyoglobin ise çok kolay emilebilir demir içerir.)
Vücuttan demir kaybı sonucu eksiklik nedenleri;
- Adet kanamalarının şiddetli olması
- Mide ülseri, hemoroid, kaza gibi nedenlerle aşırı kan kayıplarının ortaya çıkması
- Aşırı egzersiz yapılması nedeniyle idrar ve terle demir gibi mineral ve diğer eser elementlerin kaybında artış olmasıdır.
Yukarıda sayılan nedenlere ek olarak aşağıdaki faktörler demir eksikliğine neden olabilir:
- Mide asit salgısının yetersiz olması
- Mide ya da onikiparmak bağırsağında ülserler olması
- Mide ya da ince bağırsağın bir kısmının operasyonla alınması
- Vücuda alınan demirin, çölyak gibi hastalıklar nedeniyle bağırsaklar tarafından yeterli düzeyde emilim olmaması
- Çay, kahve, kola gibi kafeinli içecekler yemeklerle birlikte tüketildiğinde demir emilimini önemli oranda engellemesi
- Kalıtsal demir eksikliği
- Emilimi bozan ilaçların kullanımı
Demir eksikliğini erken aşamada fark etmek zordur. Vücut bir süre boyunca demir eksikliğini kompanse ederek kansızlık belirtilerinin ortaya çıkmasını geciktirebilir. Ancak bu aşamada da bazı erken belirtiler görülür. Bu erken belirtilerden bazıları;
Demir eksikliği belirtileri
- Saç ve tırnaklar
- Ciltte kuruluk
- Ağız köşelerinde çatlaklar
- Dilde yanma
- Ağız mukozasında hassasiyet
Demir eksikliği ilerleyip kansızlık ortaya çıktıktan sonra bunlara başka belirti ve bulgular da eklenir. Demir eksikliğinin en sık rastlanılan belirtileri;
- Halsizlik
- Sürekli yorgunluk hali
- Konsantrasyon problemleri
- İlgisizlik
- Fiziksel aktiviteler sırasında nefes nefese kalmak
- Baş dönmesi ve göz kararması
- Baş ağrısı
- Depresyon
- Uyku sorunları
- Normalden fazla üşüme hissi
- Saç dökülmesi
- Cilt renginin soluk bir görünümde olması
- Dilde şişme
- Kulak çınlaması
- El ve ayaklarda karıncalanma ya da uyuşma şeklinde sıralanabilir.
Demir eksikliği nelere yol açar?
Demir eksikliği anemisi, tedavi edilmediği takdirde hayatı tehdit eden, çok önemli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu sağlık sorunlarından bazıları;
- Kalp rahatsızlıkları (hızlı kalp atışı, kalp yetmezliği, kalp büyümesi gibi)
- Hamilelikte sorunlar (Düşük doğum ağırlığı gibi bebeğin normal kilosunda olmaması, erken doğum riski, bebeğin zihinsel gelişiminde problemler)
- Bağışıklık sisteminde zayıflama ve hastalıklara daha kolay yakalanma
- Bebek ve çocuklarda gelişim ve zeka geriliği
- Huzursuz bacak sendromu
Demir eksikliği nasıl önlenir?
Demir eksikliğinin oluşumunu engellemek, beslenme alışkanlıklarında yapılabilecek bir takım değişikliklerle mümkündür. Bunun için;
- Demir bakımından zengin yiyecekler yemek
- Bu yiyecekleri demir emilimini kolaylaştıran yiyeceklerle birleştirmek (C vitamini açısından zengin portakal suyu, limonata, lahana turşusu gibi yiyecek ve içecekler emilimi kolaylaştırır.)
- Demir emilimini azaltan yiyecek ve içecekleri tüketmekten kaçınmak demir eksikliğini önlemeye yardımcı olacaktır.
Demir eksikliğine ne iyi gelir?
Demir açısından zengin yiyecekleri tüketmek demir eksikliğine ne iyi gelir sorusuna yanıt olacaktır. Kırmızı et, karaciğer ve diğer sakatatlar, nohut, mercimek,börülce, barbunya, bezelye, kuru fasulye gibi bakliyatlar; ıspanak, patates, kuru erik, çekirdeksiz üzüm, haşlanmış soya fasulyesi, kabak, yulaf, pekmez, bal gibi besinler demir yönünden zengindir. Bu besinler aynı zamanda demir eksikliğinin önlenmesi için de bol miktarda tüketilmelidir.
Demir Eksikliği İlaçları Nelerdir?
Demir eksikliği tedavisi süresince, demir bakımından zengin gıdalar tüketmek önemlidir. Ancak bunlar her durumda yeterli gelmeyebilir. Bu gibi durumlarda demir eksikliği ilaçları kullanmak gerekir. Demir takviyeleri hastalığın şiddetli seyretmediği kişiler için genellikle yeterli olmaktadır.
Hangi takviyenin kullanılacağı ise doktor tarafından belirlenir. Demir eksikliği ilaçları genellikle oral yoldan alınmaktadır. Hap en çok kullanılan takviye türüdür. Bazı durumlarda demir eksikliği ilaçlarının farklı yollardan kullanımı gerekebilir. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Demir Serumu: Demir serumu, genellikle hastanın demir hapı kullanamadığı durumlarda tercih edilir. Anemiyi çok şiddetli yaşayan ve mevcut kan kaybı olan kişiler tarafından da kullanılabilmektedir. Demir emilim bozukluğu bulunan kişiler de damar yolu ile ilacı alabilirler.
Demir Şurubu: Hastalığın tedavisinde kullanılan takviyelerden birisidir. Genellikle çocuklar tarafından tüketilir. Özellikle hap içmekte zorlanan çocuklar için uygundur. Bazı durumlarda da çocuklar şurup tadını sevmeyebilirler. Ancak demir şurubu meyve suyu ile de karıştırılabildiğinden tüketmesi kolay bir alternatif oluşturur. Bazı yetişkinler tarafından da kullanılabilir. Kullanırken şurubu doğru oranda tüketmeye dikkat edilmelidir. Demir hapı tüketemeyen kişilerce de kullanılabilmektedir. Demir şurubu kullanımı işlerde leke bırakabileceğinden dikkatli tüketilmelidir.
Demir Damlası: Demir damlası, genellikle bebekler tarafından tüketilmektedir. Demirin formlarından birisidir. Vücuttaki demir depoları belli bir aya gelindiğinde kendi kendine boşalmaya başlar. Bebeklerde bu zaman 4. Ya da 6. Ayda görülür. Bu sebeple bazı bebeklere takviye olarak verilebilir.
Demir İğnesi: Demir hapına alternatif olan başka bir ilaç formudur. Genellikle demir tableti ya da hapı kadar tercih edilmemektedir.